Stichting Vrienden Nederlands Tegelmuseum

Gedeeltelijke overname van dit artikel:

Omdat er geen specifieke informatie in de vakliteratuur te vinden was, wordt hier aandacht geschonken aan de geschiedenis van deze twee tableaus. Molen de Arkduif staat aan de Overtocht vlak bij de Oude Rijn in Zwammerdam, gemeente Bodegraven. Deze molen vormt de inspiratie voor de beschildering van beide tableaus, die elk een molen met een gemetselde, ronde romp laten zien waar een stelling omheen loopt (afb. 1, 2). In de deuropening van de ene molen staat een man en in de andere een vrouw. Net als bij een ingelijst schilderij zijn de 28 tegels omkaderd, in dit geval door een rand van gehalveerde schildpadtegels. Veertig jaar geleden verkeerden beide tableaus in een betere staat, wat blijkt uit een foto van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (afb. 2). Bij een modernisering van de keuken in de molenaarswoning werden ze zwaar beschadigd (afb. 3 ). Het jaartal 1697 op de gevelsteen op het tableau verwijst waarschijnlijk naar de bouwdatum van de molen en niet naar de datering van de tableaus. Deze zijn jonger. Bouwhistorisch onderzoek, uitgevoerd door Nico Jurgens, bevestigt dat de datering 1697 zeer goed mogelijk is voor het onderste deel van de molen.¹ In 1888 moest de molen worden verhoogd, doordat de ruimte rondom de stellingmolen vanaf circa 1850 geleidelijk werd ingepalmd door bijgebouwen. Zo werd vermoedelijk in 1872 een molenaarswoning gebouwd, in plaats van de woning die zich voordien in de molen zelf bevond. Daarnaast werden de huidige bedrijfsgebouwen van de brouwerij De Molen bijgebouwd. De laatste molenaar, die in 1956 eigenaar van de molen werd, gaf deze zijn naam: De Arkduif. Tot omstreeks 1970 bleef de molen nog min of meer in gebruik. In 1974 werd de molen aan de gemeente Bodegraven verkocht, die in 2002 ook de aanpalende woning kocht. Eind september 2005 heeft de gemeente Bodegraven De Arkduif, plus bijgebouwen en de erbij behorende grond, in erfpacht overgedragen aan Stichting De Arkduif. De bijgebouwen worden nu verhuurd aan brouwerij De Molen.² Over de productieplaats en datering van deze tableaus is geen bronnenmateriaal bekend. De tegels zijn naar alle waarschijnlijkheid in Rotterdam gemaakt rond 1750.³

1 Nico Jurgens, bouwhistoricus en gespecialiseerd in molens, stootte op deze tableaus. De geschiedenis van de molen is beschreven in een rapport van Rob Alkemade, streekarchivaris Rijnstreek, molen De Arkduif te Bodegraven; een historisch overzicht, juli 2003.

2 Jaarverslag 2005 van de Stichting De Arkduif.

3 Informatie uit e-mailcorrespondentie met Johan Kamermans (NTM). Otterlo en Jan Pluis, Noordsleen op 9 en 10 juni 2009.